Μαρία Κοκκινιώτη
Εκπαιδευτικός – Ειδική Παιδαγωγός
Κέντρο Υποστήριξης Μαθητών και Γονέων Mindset

Κ ατανόηση κειμένου.
Μία βασική δεξιότητα με πολλές εφαρμογές και προεκτάσεις στη ζωή του παιδιού και στη μαθητική του πορεία.

Η «κατανόηση κειμένου» ως έννοια είναι ασαφής αλλά τόσο ενεργή που αποτελεί τη βάση της μαθησιακής διαδικασίας και συνδέεται άμεσα με τη σχολική επιτυχία. Με τον όρο «κατανόηση κειμένου» περιγράφουμε τη σύλληψη του νοήματος από ένα συγκεκριμένο κείμενο.

Η «Κατανόηση» ως δεξιότητα συμβάλλει στη διαμόρφωση υποθέσεων, σκέψεων, συλλογισμών και συμμετέχει καθοριστικά στη διαμόρφωση των γνώσεων αλλά και των στρατηγικών σκέψης. Η «κατανόηση του κειμένου» είναι η διαδικασία οικοδόμησης μίας νοητικής αναπαράστασης η οποία βασίζεται στα στοιχεία που αντλεί ο αναγνώστης από το κείμενο.

Είναι μαγικό εάν κατανοήσει κανείς πως η βαθιά ανάγνωση ενός κειμένου που έχει ως στόχο την κατανόηση είναι μία διαδικασία αλληλεπίδραση του αναγνώστη και του κειμένου. Κατανοώ σημαίνει «αναπαριστώ» ό,τι ειπώθηκε στο κείμενο και για να το καταφέρω αξιοποιώ τις πρότερες γνώσεις, τα βιώματα και τις εμπειρίες μου. Για να μπορέσει το άτομο να κατανοήσει το κείμενο πρέπει το άτομο να ενσωματώσει την πληροφορία στα όσα ήδη γνωρίζει διαμορφώνοντας ένα ευρύ πλέγμα συναφών αλλά πληροφοριών που σταδιακά θα διαμορφώσουν ένα νέο, πιο διευρυμένο νοητικό σχήμα.

Η κατανόηση του κειμένου αποτελεί ζήτημα πρωταρχικής σημασίας από τα παιδία της προσχολικής ακόμα ηλικίας. Αξίζει να σημειωθεί πως η κατανόηση, ως δεξιότητα, εξασφαλίζει μία καλή επικοινωνία του ατόμου με το κοινωνικό και φυσικό του περιβάλλον με αποτέλεσμα να αποτελεί πηγή ευχαρίστησης και ικανοποίησης των αναγκών για την ανακάλυψη του κόσμου. Ένα παιδί, αξιοποιώντας την ικανότητά του να κατανοεί επικοινωνεί, ενημερώνεται, μαθαίνει, εξελίσσεται, κρίνει και επιλέγει, καθώς προάγει την αυτονομία του.

Τα παιδία μαθαίνουν να κατανοούν κείμενα αρχικά μέσα από την προφορική αλληλεπίδραση με τους συνομηλίκους αλλά και με μεγαλύτερους. Στο σημείο αυτό είναι που η πρωταρχικότητα του προφορικού λόγου έρχεται να θέσει τις βάσεις στην εξέλιξη όλων των δεξιοτήτων που σχετίζονται με την κοινωνικοποίηση, τη μάθηση, την προσωπική εξέλιξη αλλά και τη σχολική επιτυχία. Τα παιδιά, από πολύ μικρή ηλικία αλληλοεπιδρούν, όχι μόνο με τον προφορικό λόγο, αλλά και με τον γραπτό (αναδυόμενος γραμματισμός), διαδικασίες που σχετίζονται άμεσα με την καλλιέργεια ποικίλων δεξιοτήτων που σχετίζονται με την κατανόηση.

Πώς μέσα από το παιχνίδι μπορούμε να καλλιεργήσουμε τις δεξιότητες της κατανόησης;

Υπάρχουν ποικίλες παιγνιώδεις δραστηριότητες που σχετίζονται με την καλλιέργεια των δεξιοτήτων της κατανόησης, της πρόσληψης αλλά και της εκφοράς του νοήματος. Πολλές από αυτές μπορούν να παίζονται μεταξύ γονέων και παιδιών σε διάφορες φάσεις της καθημερινότητας, χωρίς ιδιαίτερη προετοιμασία και χωρίς να απαιτούν ιδιαίτερο χρόνο:

• Τι ξέρουμε για…

Ενεργοποίηση προηγούμενων γνώσεων
Με μία οποιαδήποτε ασήμαντη αφορμή που δίνεται στην καθημερινότητα, στο σπίτι, στο αυτοκίνητο, στο περπάτημα, στο σουπερμάρκετ και λοιπά μπορούμε να εντοπίσουμε ένα στοιχείο και να προσπαθήσουμε μαζί με το παιδί να σκεφτούμε τι μπορεί να ξέρουμε για αυτό… ή και κάτι που να σχετίζεται με αυτό.

Με αυτό το παιχνίδι καλλιεργούμε την ικανότητα ανάκλησης γνώσεων αλλά και του εντοπισμού ή της ανάδειξης των συνδέων μεταξύ των εννοιών.

• Μπορείς να σκεφτείς / να μαντέψεις/ να υποθέσεις…

Καλλιέργεια ικανοτήτων που σχετίζονται με την πρόβλεψη
Η πρόβλεψη είναι μία νοητική στρατηγική που κινητοποιεί το ενδιαφέρον, βοηθά το παιδί να σκεφτεί κάποιες ιδέες που σχετίζονται με το θέμα καθώς και να συνδεθούν με το νόημα αξιοποιώντας τις δικές τους γνώσεις και εμπειρίες. Με αυτόν τον τρόπο εγκαινιάζουμε μία σχέση αλληλεπίδρασης μεταξύ αναγνώστη και κειμένου η οποία κατέχει κεντρικό ρόλο στα στάδια επεξεργασίας που οδηγούν τελικά στην κατανόηση.

-Κοίταξε την εικόνα του εξώφυλλου. Πώς φαντάζεσαι το περιεχόμενο αυτού του βιβλίου;
-Τι μπορεί να συμβεί σε αυτή την ιστορία;

• Μπορείς να φτιάξεις μία εικόνα ή ένα σχήμα που να περιέχει τα βασικά σημεία του κειμένου που διαβάσαμε;

Οπτικοποίηση
Η Οπτικοποίηση αποτελεί μία στρατηγική που δίνει τη δυνατότητα στα παιδιά να δημιουργούν εικόνες στο μυαλό τους και στη συνέχεια να τις αποτυπώνουν. Η διεργασία αυτή ονομάζεται μετασχηματισμός και είναι μία απαιτητική νοητική διεργασία αλλά πολύ ωφέλιμη σε ό,τι αφορά στην καλλιέργεια των δεξιοτήτων της κατανόησης.

Καταλήγοντας, αξιοποιώντας παιγνιώδεις διαδικασίες, το φυσικό εργαλείο του παιδιού για την ανακάλυψη του κόσμου, μπορούμε να υποστηρίξουμε τα παιδία στα γνωστικά τους καθήκοντα αλλά και στην περεταίρω εξέλιξή τους ως άτομα. Το «παιχνίδι με κανόνες», όπως οι δραστηριότητες που προτείνονται παραπάνω, έχει δυναμική φύση, ενθαρρύνει την εμπλοκή του παιδιού, ικανοποιεί την εσωτερική του ανάγκη για διερεύνηση των εννοιών και εξέλιξη καθώς εμπλέκει διάφορα στοιχεία του καθημερινού κόσμου (ερεθίσματα της καθημερινής ζωής). Καταλήγουμε λοιπόν, αξιοποιώντας τα δύο δομικά συστατικά της φύσης του παιδιού: το παιχνίδι και την αλληλεπίδραση με το περιβάλλον, να καλλιεργούμε γνωστικές δεξιότητες που σχετίζονται άμεσα με το περιβάλλον του σχολείου και τις μαθητικές υποχρεώσεις, αλλά με έναν τρόπο προσαρμοσμένο στις ανάγκες των παιδιών.