Μαρία Κοκκινιώτη
Εκπαιδευτικός – Ειδική Παιδαγωγός
Κέντρο Υποστήριξης Μαθητών και Γονέων Mindset

Η ικανότητα της ανάγνωσης -σωστή αποκωδικοποίηση συμβόλων -θεωρείται ως μία βασική δεξιότητα στη σύγχρονη κοινωνία. Με αυτό το επιχείρημα προσπαθούν οι δάσκαλοι ανά τον κόσμο προκειμένου να παροτρύνουν τα παιδιά να «μάθουν να διαβάζουν καλά». Κατά τη διδασκαλία της ανάγνωσης στις πρώτες τάξεις του δημοτικού, δίνεται έμφαση στην τεχνική διάσταση και στην πρακτική αξία της αποκωδικοποίησης των λέξεων, παραβλέποντας τις ευκαιρίες που δίνει στον αναγνώστη το ίδιο το κείμενο. Η κατάκτηση του μηχανισμού της ανάγνωσης γίνεται ένας αυτοσκοπός που πραγματώνεται έξω από το πραγματικό περιβάλλον του κειμένου που είναι το νόημα.

Μέσα από πρακτικές συμβατές με αυτή τη λογική ο νεαρός αναγνώστης απομακρύνεται από τη μαγεία της ανάγνωσης, της τέχνης της πρόσβασης στο νόημα ενώ ταυτόχρονα στερείται την όποια ευκαιρία για να μαντέψει ή να συνδιαμορφώσει το νόημα μαζί με τον συγγραφέα, δηλαδή να συμμετέχει ενεργά ως υποκείμενο.

Η δεξιότητα της ανάγνωσης και ο κόσμος των βιβλίων δομείται κατά κύριο λόγο από έναν σωρό τεχνολογικές συμβάσεις που είναι πολύ πιθανό να μην ενδιαφέρουν καθόλου ένα παιδί ή ακόμα και έναν έφηβο. Από την άλλη πλευρά όμως, η φαντασία, ο ενθουσιασμός και η περιέργεια μπορούν να αποτελέσουν εξαιρετικά «εργαλεία» προκειμένου να εισάγουμε το παιδί στον κόσμος της ανάγνωσης και των βιβλίων . Όταν η καλλιέργεια της αναγνωστικής ικανότητας του «υποσχεθεί» να ανοίξει έναν κόσμο εμπειριών, θα του δώσει την ευκαιρία να περιορίσει την άγνοιά του, να γνωρίσει τον κόσμο – πραγματικό και φανταστικό- και να γίνει κύριος των ερεθισμάτων που θα προσλαμβάνει, αποκτά μία άλλη αξία η οποία… μπορεί να αξίζει και τον κόπο να προσπαθήσει κανείς αρκετά!

Η συνθήκη αυτή φαίνεται να είναι ικανή να πυροδοτήσει τον ενθουσιασμό, τη φαντασία αλλά και δώσει στον μικρό μαθητή έναν λόγο που αξίζει να συγκεντρωθεί και να αφιερώσει αρκετό χρόνο και κόπο ώστε να κατακτήσει τον μηχανισμό της ανάγνωσης.

Η διδασκαλία της ανάγνωσης θα μπορούσε να μοιάζει με τη διαδικασία μύησης ενός μαθητευόμενου σε έναν καινούριο κόσμο. Όταν η εκμάθηση της ανάγνωσης βιώνεται ως μοναδικός τρόπος να έχει ο μαθητής το δικαίωμα να συμμετέχει σε έναν νέο κόσμο, όπου εκείνος θα αποφασίζει τι θα διαβάζει, κάθε πότε και για πόσο, του προφέρουμε έναν λόγο άξιο για να προσπαθήσει. Δίνουμε στο παιδί την αίσθηση πως ο κόπος που θα καταβάλει θα ωφελήσει τον ίδιο ως άτομο, θα του διευρύνει τις επιλογές και θα το δώσει την ευκαιρία να θρέψει τις δικές του προτιμήσεις. Αναμφίβολα, πρόκειται για ένα κίνητρο πολύ πιο ισχυρό για να αφοσιωθεί ένα παιδί των πρώτων τάξεων του δημοτικού σε μία κοπιώδη και χρονοβόρα εργασία.

Θεωρούμε ότι όταν η εκμάθηση του μηχανισμού της ανάγνωσης δημιουργούν στον μαθητή την αίσθηση της ευκαιρίας και της πρόσβασης σε νέους κόσμους σκέψης -πραγματικούς ή φανταστικούς-, τα αποτελέσματα πολλαπλά:

• Επιτυγχάνεται η κατάκτηση του μηχανισμού της αποκωδικοποίησης – ευχερής ανάγνωση πολύ πιο εύκολα
• Δημιουργείται μία θετική σχέση με τη μαθησιακή διαδικασία
• Ο μαθητής διαβάζει παρακινούμενος από ένα εσωτερικό κίνητρο

Όλοι νομίζω πως μπορούμε να ανακαλέσουμε εικόνες παιδιών που χάνονται μέσα στις ιστορίες των βιβλίων και γοητεύονται από τον κόσμο της φαντασίας και των ποικίλων αφηγήσεων. Τα μικρά παιδιά αιχμαλωτίζονται από τα βιβλία αρκεί να τους έχουν δοθεί με τον κατάλληλο τρόπο. Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφερθούμε πως η έμφυτη ροπή των παιδιών στην απόλαυση της αφήγησης και των ιστοριών φαντασίας, όχι μόνο χάνεται στα βάθη των αιώνων, αλλά ταυτόχρονα αποτελεί την απαρχή της λογοτεχνίας.

Ο σύγχρονος κόσμος θεωρεί την εκμάθηση της ανάγνωσης ως τη διαδικασία της κατάκτησης μίας συγκεκριμένης δεξιότητας που αποτελείται από πεπερασμένα στάδια και διδάσκεται τμηματικά μπορεί να σταθεί με έντονο σκεπτικισμό απέναντι στην οπτική που θέλει την ανάγνωση ως «ένα τελετουργικό που σε μυεί για να αποκτήσεις πρόσβαση σε άλλους κόσμους». Ωστόσο, η επιθυμία του παιδιού είναι αυτή η οποία θα δώσει στην τεχνική της αποκωδικοποίησης νόημα και θα την αντιμετωπίσει ως μία «μαγική τέχνη», όμοια με άλλες «μαγικές δυνάμεις» που έχουν οι ήρωες των παραμυθιών.

Στο σημείο αυτό ανακύπτει και το ζήτημα των μαθησιακών δυσκολιών που σχετίζονται με την ανάγνωση. Τι θα γινόταν με τις διαγνώσεις των δυσκολιών εάν προσεγγίζαμε την δεξιότητα της αποκωδικοποίησης με μία άλλη οπτική; Προκειμένου να γίνει η αναγνωστική ικανότητα ένας στόχος πραγματικά επιθυμητός από το ίδιο το παιδί, πρέπει να αποκτήσει νόημα για το ίδιο. Χρειάζεται ο μαθητής να έχει έναν προσωπικό λόγο για να αφοσιωθεί στο να μάθει να διαβάζει και επιπλέον, πρέπει να έχει έναν ακόμα σημαντικό λόγο για να θελήσει να κατανοήσει τα όσα διαβάζει. Ο μαθητής θα αποκτήσει την επιθυμία να αφοσιωθεί στην ανάγνωση -αποκωδικοποίηση, ευχέρεια και κατανόηση- μόνο όταν η διαδικασία αυτή γίνει ελκυστική για τον ίδιο ως άτομο.

Όσοι από εμάς έχουμε παρατηρήσει τη στάση και την αντίδραση των μαθητών σε περιστάσεις που τους ζητάται να διαβάσουν ή να επιλέξουν βιβλία θα έχουμε σχετικά εύκολα καταλάβει πως υπάρχουν συγκεκριμένα κείμενα, θεματικές ή ήρωες που μαγεύουν τα περισσότερα των παιδιών. Πρόκειται για ένα ακόμα στοιχείο που χρειαζόμαστε ως γονείς και εκπαιδευτικοί προκειμένου να προσεγγίσουμε την ανάγνωση ως ευκαιρία και όχι ως καθήκον ή αγγαρεία: οφείλουμε να φέρνουμε τα παιδιά μας σε επαφή με κείμενα αντάξια της προσοχής και των ενδιαφερόντων τους. Το υλικό προς ανάγνωση θα πρέπει να είναι ενδιαφέρον και ελκυστικό, όχι σύμφωνα με το αναλυτικό πρόγραμμα, αλλά ταιριαστό με την προσωπικότητα του υποκειμένου. Μόνο με αυτό το κριτήριο θα δώσουμε στον μικρό, επίδοξο αναγνώστη την ευκαιρία να διευρύνει τους ορίζοντες της σκέψης και να μαγευτεί…

Τι χρειάζεται για να μετατρέψουμε την ανάγνωση από καθήκον σε εμπειρία;
Χρειάζεται η συνθήκη σαγήνης που θα πυροδοτήσει την επιθυμία και θα κάνει την αναγνωστική εμπειρία προσωπική υπόθεση του μαθητή. Είναι η ίδια συνθήκη που θα τον βοηθήσει να εξελιχθεί σταδιακά σε άρτια προσωπικότητα. Κλείνοντας, θα κάνω μία σύντομη αναφορά στα λόγια του Huey: «Το παιδί πρέπει να μαθαίνει ανάγνωση από επιλεγμένη κλασική λογοτεχνία, η καλή λογοτεχνία έχει πάντα να προσφέρει ένα νόημα στον αναγνώστη κάθε ηλικίας».